فرهنگ سوگ شیعی

«فرهنگ سوگ شیعی» به قلم و پژوهش گروهی از پژوهشگران به سرپرستی و ویراستاری محسن‌حسام مظاهری گردآورده و تنظیم شده است. این کتاب یک دانشنامه در حوزه سوگواری در میان شیعیان و آیین‌ها و آداب آن است.

در بخشی از متن درآمد کتاب می‌خوانیم:

«آیین‌های سوگواری مذهبی شیعیان، بی‌تردید از مهم‌ترین و گسترده‌ترین آیین‌های مذهبی در جهان اسلام محسوب می‌شود. تلفیق و امتزاج باورها و روایت‌های شیعی (به‌ویژه درباره‌ی عاشورا) با فرهنگ و آداب و رسوم ملل و اقوام مختلف در طول تاریخ، منجر به ظهور طیف گسترده و متنوعی از آیین‌های عزاداری در کشورها و مناطق مختلف شیعه‌نشین جهان شده است. جایگاه این آیین‌ها در فرهنگ شیعی به‌اندازه‌ای است که بدون فهم صحیح و شناخت دقیق آنها، به شناخت شیعه و شیعیان نمی‌توان دست یافت.

تاکنون پژوهشگران مسلمان و غیرمسلمانِ بسیاری برای شناخت و معرفی این آیین‌ها تلاش‌ کرده‌اند؛ کتاب‌ها و مقالات بسیاری در این موضوع نوشته شده و از ابزارهای مختلف (مانند عکس و فیلم) برای مستندسازی آنها بهره گرفته شده است. با وجود این به‌نظر می‌رسد عواملی ازجمله پراکندگی و عدم تجمیع نظام‌مند اطلاعات و اسناد، تکثر و تنوع بسیار تعاریف و صورت‌های برگزاری آیین‌ها در مناطق و کشورهای مختلف، محدودیت تحقیقات میدانی و کم‌توجهی به روش‌شناسی علمی در مستندسازی‌ها، مانع از شکل‌گیری تصویری دقیق، شفاف و جامع از این آیین‌ها شده است.

پروژه‌ی «فرهنگ سوگ شیعی» با هدف رفع آشفتگیِ مفهومی ـ نظری موجود در مطالعات آیین‌های عزاداری طراحی شده است. این پروژه تلاشی میان‌رشته‌ای و گروهی در راستای شناخت و معرفی روش‌مند و علمیِ آیین‌ها و رسوم عزاداری و مقولات مرتبط با آنها با روش دانشنامه‌ای است.

از روز ۱۶ آذر ۱۳۸۹ (اول محرم ۱۴۳۲ق) این پروژه آغاز شده و تاکنون قریب به شش سال استمرار یافته است. در طول این مدت، بیش از ۵۰ از صاحبنظران، پژوهشگران و نویسندگان جوان از حوزه‌های مطالعات تاریخی، مردم‌شناسی، ادبی، دینی و هنری در قالب‌های مختلف از مشاوره‌های تخصصی تا نگارش مقاله با این پروژه همکاری کرده‌‌اند. برای بسیاری از این افراد، مطالعات آیین‌های عزاداری، حوزه‌ی اصلی یا یکی از حوزه‌های مطالعاتی و پژوهشی بوده است. به‌همین‌دلیل، به‌ویژه در نگارش مقالات مربوط به آیین‌ها و آداب و رسوم، نویسندگان علاوه بر مطالعات اسنادی و کتابخانه‌ای، از تجربیات زیسته، مشاهدات شخصی و پژوهش‌های میدانی خود نیز بهره‌ برده‌اند.

تمرکز اصلی این دانشنامه، بر مقوله‌ی عزاداری مذهبی شیعیان در کشورهای مختلف (با تأکید ویژه بر ایران) است و موضوعاتی که مستقیم یا با واسطه به این مقوله مرتبط می‌شوند. به‌تبع این رویکرد، مداخل این دانشنامه، ۱۰ گروه موضوعی را شامل می‌شود.»